Հովհաննես Թումանյան: Քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ

Քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ
Հովհաննես Թումանյան

Ժամանակով Բաղդաղ քաղաքում նստում էր Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորը: Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորը սովորություն ուներ` շորերը փոխած ման էր գալիս իմանալու, թե ինչ է կատարվում իր մայրաքաղաքում: Մի գիշեր էլ էսպես. դերվիշի շոր մտած, անցնելիս է լինում մի խուլ փողոցով: Մի աղքատ տնակից երգի ու նվագածության ձայներ է լսում: Կանգ է առնում, միտք է անում միտք, հետաքրքրվում է ու ներս է մտնում: Ներս է մտնում տեսնում՝ դատարկ ու մերկ մի տնակ, կրակի դեմը փռած կարպետի վրա նստոտած տան տերն ու երաժիշտները: Աղքատ ընթրիքի շուրջը բոլորած նվագում են, երգում ու զվարճանում:

- Խաղաղություն ձեզ, ո’վ ուրախ մարդիկ, - ողջունում է դերվիշն ու խոնարհություն է անում տան տիրոջը:

- Բարով եկար, դերվիշ բաբա, համեցեք, միասին ուտենք Աստծու տված մի կտոր հացն ու միասին ուրախանանք, - խնդրում է տան տերը: Դերվիշին էլ նստեցնում են իրենց հետ ու շարունակում են քեֆը:

Գիշերվա մի ժամին տան տերը երաժիշտներին վճարում է իրենց հասանելիքն ու ճամփու դնում: Երբ երաժիշտները հեռանում են՝ դերվիշը տան տիրոջը հարցնում է.

- Անունդ ի՞նչ է, բարեկամ:

- Հասան:

- Ամոթ չլինի հարցնելը, Հասան ախպեր, ի±նչ արհեստի տեր ես դու, ի՞նչքան փող ես աշխատում, որ էսպես քեֆով ես անցկացնում քո ժամանակը:

- Քեֆը շատ փողով չի լինում, դերվիշ բաբա, - պատասխանում է տան տերը: - Ամենաչնչին ապրուստն էլ կարող է մարդ ուրախ վայելել: Ես մի փինաչի եմ, չուստեր եմ կարկատում, օրը մի չնչին բան եմ վաստակում: Երեկոները բերում եմ մի մասը ապրուստի եմ տալիս, մյուս մասն էլ էս երաժիշւոներին, որ տեսար: Նսւոում ենք, ուրախանում: Թե քեզ :ման մի ազնիվ հյուր էլ Աստված հասցնում է՝ ավելի լավ:

- Անպակաս լինի քո ուրախությունը, ով Հասան, բայց եթե հանկարծ աշխատանքիդ էդ բարակ աղբյուրն էլ կտրի՝ ի՞նչ պիտի անես:

- Ինչու՞ է կտրում, դերվիշ բաբա:

- Օրինակ, թագավոր է ու թագավորի քմահաճույք. հանկարծ հրաման արավ, որ էլ փինաչությունը չպիտի լինի:

- է՜հ, թագավորի դարդը կտրե՞լ է ընկնի փինաչիների ետևից... կամ ի՞նչ են արել նրան փինաչիները: Երբ էդպես բան կպատահի, Էն ժամա֊նակ կմտածենք. այժմ քնենք, դերվիշ բաբա: Աստված ողորմած է. քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ:

Աշխարհքի բան է՝ ինչպես բռնես Էնպես էլ կերթա:

- Լա’վ, Աստված տա, որ էդպես լինի, - բարեմաղթում է դերվիշը,ու քնում են:

Առավոտը վաղ դերվիշը գնում է: Նրա գնալուց հետո մունետիկները լցվում են Բաղդադի փողոցներն ու հրապարակները, գոռալով հայտարարում, թե թագավորի հրամանն է, փինաչիների խանութները փակ պիտի մնան, էսօրվանից էլ ոչ ոք իրավունք չունի էդ արհեստով պարապելու: Զանցառուների գլուխները կթռչեն:

Խեղճ Հասանի ձեռքից էլ բիզը խլում են, վզակոթին տալով դուրս անում իր նեղլիկ խանութից ու դուռը փակում:

Մյուս գիշերը, դարձյալ դերվիշի շոր մտած, Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորը գնում է քաղաք շրջելու: Դարձյալ անցնում է էն փողոցով, ուր ապրում էր ուրախ Հասանը: Դարձյալ երգի ու երաժշտության ձայներ է լսում նրա տանից: Ներս է մտնում:

- Օ՜, բարով, բարով, դերվիշ բաբա. համեցեք, նստիր քո տեղը: Նստում են, ուտում, խմում, ածում, երգում, ուրախանում մինչև կեսգիշեր:

Կեսգիշերին երաժիշտներն իրենց վարձն առնում են հեռանում: Մնում են տան տերն ու հյուրը:

- Գիտե՞ս ինչ պատահեց, դերվիշ բաբա:

- Ի՞նչ պատահեց:

- Հենց Էն, ինչ որ դու գուշակեցիր երեկ իրիկուն: էսօր թագավորը հրաման հանեց - մեր արհեստն արգելեց...

- Ի՞նչ ես ասում, — գարմանում է հյուրը: - Հապա ո±րտեղից փող գտար, որ էս գիշեր էլ քեֆ սարքեցիր:

- Մի կավե կուժ եմ գտել, հիմի էլ ջուր եմ ծախում: Օրական ինչ աշխատում եմ՝ մի մասը տալիս եմ ապրուստի, մյուսը` երաժիշտներին ու դարձյալ քեֆ եմ անում:

- Իսկ եթե թագավորը ջուր ծախելն էլ արգելի՝ էն ժամանակ ի±նչ ես անելու:

- Ջուր ծախելով թագավորին ի՞նչ վնաս ենք տալի, որ արգելի: Եվ ի՞նչու էսօրվանից դարդ անեմ դրա համար: Երբ որ կարգելի, Էն ժամա՞նակ կմտածեմ: Մի՛ վախենար, բարեկամ, երբեք չի պակսիլ մի կտոր հաց ու մի անկյուն, որ ես Էնտեղ ուրախանամ:

- Անպակաս լինի ուրախությունը քո օջախից, ով Հասան, - բարեմաղթում է դերվիշն ու հեռանում:

Առավոտը վաղ ամբողջ Բաղդադը թնդում է մունետիկների ձենից, թե Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորն էսպես է հրամայում. ջուրը Աստծունն է և էսօրվանից ոչ ոք իրավունք չունի փողով ծախելու: Պատռել բոլոր ջրկիրների տիկերն ու ջարդել նրանց կժերը:

Աղքատ Հասանի կուժն էլ ջարդում են ջրի ճամփին ու դատարկ ետ ղրկում:

Մյուս գիշեր թագավորը կրկին դերվիշի շոր է հագնում ու գնում քաղաքը շրջելու: Կրկին մոտենում է ուրախ Հասանի տանը: Դարձյալ ուրախության և երգի ձայներ: Ներս է մտնում:

- Ա՜, դերվիշ բաբա, համեցե’ք, համեցեք’, նստիր քո տեղը, քեֆ անենք, ցերեկը երկարացնենք, գիշերը կարճացնենք: Ուրախանանք, դերվիշ բաբա, ավելի լավ է ուրախանալ, քան տրտմել:

- Իհարկե, ուրախությունը ավելի լավ է: Ամենքս էլ մեռնելու ենք, ո’վ կարող է թող ուրախանա, - բացականչում է դերվիշն ու նստում Հասանի կողքին:

Գիշերվա մի ժամին երգիչներն իրենց վարձն առնում են ու հեռանում: Մնում են դերվիշն ու տան տերը:

- Հասան ախպեր, էսօր ի’նչ լսեցի. ասում են թագավորը արգելել է ջուր ծախելը, ճշմարի՞տ է արդյոք:

- Ի՜նչպես չե, ինչպես չէ ամենքիս ջրի ամաններն էլ ոչնչացրին: Ա՛խպեր, դու կատարյալ մարգարե ես եղել. ինչ ասում ես՝ մյուս օրը կատարվում է:

- Հապա ի՞նչպես է, որ դու դարձյալ քեֆ ես անում: Ո՞րտեղից ես գտել էս փողը:

- Երանի թե մարդու պակասը փողը լինի: Փողի գտնելը հեշտ է, դերվիշ բաբա: Գնացի մի գործատիրոջ մշակ մտա. օրական մի բան է տալիս. բերում եմ մի մասը ապրուստիս եմ անում, մյուսը երաժիշտներին եմ տալիս ու շարունակում եմ իմ քեֆը: Բանը մարդու սիրտն է, դերվիշ բաբա:

- Ես իմ հոգին, արժե, որ էդ սրտով թագավորի պալատական լինեիր դու, - բացականչեց դերվիշը:

- Վա’հ, դերվիշ, քո ասածները կատարվում են ճշտությամբ, հիմի որ էս խոսքդ էլ կատարվի՞:

- Ինչու՞ չի կատարվի, աշխարհքում անկարելի բան չկա, - պատասխանեց դերվիշն ու բաժանվեցին:

Առավոտը վաղ տերության պաշտոնյաները կտրեցին Հասանի աղքատ տնակի դուռը:

- էստտե՞ղ է կենում քեֆ սիրող Հասանը:

- Ես եմ, - պատասխանեց զարմացած Հասանը:

- Թագավորի հրամանով հետևիր մեզ:

Ուղիղ պալատը տարան Հասանին: Հայտնեցին, որ թագավորը իրեն պալատականի պաշտոն է տվել: Պալատականի զգեստ հագցրին, մի թուր էլ կապեցին մեջքը ու կանգնեցրին պալատի մուտքերից մեկի առջև: Ամբողջ օրը Էն մուտքի առջև պարապ կանգնեց Հասանը: Իրիկունը որ մթնեց, դատարկ ճամփու դրին տուն, թե՝ գնա, առավոտը ետ կգաս քո տեղը կանգնելու:

Գիշերը դարձյալ դերվիշի շոր մտավ Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորն ու գնաց քաղաքը շրջելու:

Գնաց մոտեցավ Հասանի տանը: Ականջ դրեց: Զարմանքով լսեց, որ դարձյալ հնչում են երգն ու երաժշտութիունը: Հասանը քեֆ է անում դարձյալ: Ներս մտավ:

- Դերվի՜շ, դերվի՜շ, քո տունը չքանդվի, արի է՛. երեկվա խոսքդ էլ կատարվեց, թագավորն ինձ պալատում պաշտոն է տվել:

- Ի՛նչ ես ասում:

- Աստված վկա:

- Եվ երևի շատ փող է տվել...

- Չէ՛, ինչ փող. մի գրոշ չտվին: Դատարկ տուն ղրկեցին:

- Հապա որտե՞ղից ես փող գտել, որ դարձյալ քեֆ ես անում:

- Նստիր, ասեմ որտեղից: Մի թուր են կապել մեջքս: Իրիկունը տուն գալիս մտածեցի, թե՝ հո ես մարդ չեմ սպանելու: Տարա պողպատի շեղբը (մեջը) ծախեցի, պողպատի փոխարեն փայտե շինել տվի, մեջը դրի՝ եկա տուն: Եկա պողպատի փողով քեֆ սարքեցի: Լավ եմ արել, չէ՞, դերվիշ. ավելի լավ է ուրախություն ունենալ, քան մարդ սպանելու սուր:

- Հա’, հա’, հա’, — ծիծաղեց դերվիշը: — Լավ անելը՝ լավ ես արել, Հ֊ասան, բայց եթե էգուց քեզ թագավորը հրամայի, թե՝ կտրի էս հանցավորի գլուխը՝ ի՞նչ ես անելու:

- Բերանդ բարի բաց արա, այ չարագուշակ դերվիշ, - բարկացավ Հասանը: — Հակառակի նման ինչ էլ ասում ես, կատարվում է. չե՞ս կարող մի լավ բան ասել...

Ու շատ վշտացավ Հասանը: Սիրտը երկյուղ ընկավ, ամբողջ գիշերը չկարողացավ քնի:

Իրավ որ, մյուս օրը թագավորը կանչեց Հասանին ու ամբողջ արքունիքի առջև հանդիսավոր հրամայեց, որ մի հանցավորի գլուխը կտրի:

- Հանիր թուրդ ու կտրի էս հանցավորի գլուխը:

- Ապրած կենաս, մեծ թագավոր, - պատասխանեց սարսափած :ասանը, — ես իմ օրում մարդու գլուխ չեմ կտրել, չեմ կարող: Փորձված մարդիկ շատ կան քո պալատում. հրամայիր մի ուրիշը կտրի...

- Ես քեզ եմ հրամայում, - սաստեց թագավորը, - եթե մի վայրկյան էլ ուշացրիր, գլուխդ կթռչի: Հանի՛ր թուրդ...

Էս խոսքի հետ թշվառ Հասանը մոտեցավ հանցավորին, ձեռքերը տարածեց ու աղաղակեց դեպի երկինք.

— Տեր Աստված, արդարն ու մեղավորը դու գիտես: Եթե էս մարդը մեղավոր է, ինձ ուժ տուր, որ մի զարկով թռցնեմ սրա գլուխը, իսկ եթե արդար է, թող փայտ դառնա իմ թուրը…

Ասավ, դուրս քաշեց թուրը... Փա՜յտ: Հրաշքի վրա պալատականները մնացին ապշած: Էստեղ Հարուն Ալ Ռաշիդ թագավորը փառ-փառ ծիծաղեց ու ամեն բան բաց արավ, պատմեց իր պալատականների առջև: Շատ ծիծաղեցին պալատականները ու շատ գովեցին թե՛ ուրախություն սիրող :ասանին, թե՛ թագավորին: Ծիծաղեց մինչն. անգամ էն դժբախտ հանցավորը, որ չոքած, վիզը մեկնած սպասում էր թրի զարկին: Թագավորը բաշխեց հանցավորին իր կյանքը, իսկ Հասանին դառնալով հռչակեց նրան իր սիրելի մարդը ամբողջ տերության մեջ ու լավ պաշտոն տվեց, որ միշտ աշխատի ու անպակաս, ուրախ ապրի, ուրիշներին էլ սովորեցնի ուրախ ապրել աշխարհքում: